Om meer grip te krijgen op wat de klimaatverandering betekent voor het waterschap en het watersysteem heeft het waterschap Vechtstromen samen met Land-iD en KnowH2O een verkenning uitgevoerd. De centrale vraag hierin was: wat zijn de gevolgen van klimaatverandering op water in onze leefomgeving en wat kunnen we doen om de impact van klimaatverandering op het watersysteem (en daarmee voor natuur, landbouw en stedelijk gebied) te beperken?
Watersysteem en klimaatverandering
Klimaatverandering heeft grote impact op ons weer: het wordt warmer, natter (winter) en droger (zomer). Dit heeft gevolgen voor onze leefomgeving en functies als natuur, landbouw en stedelijk gebied. Teveel, maar vooral te weinig water, leidt tot verdroging van natuur en landbouw, verzakking van bebouwing en afnemende waterkwaliteit. Dat is nu al merkbaar. Door bevolkingsgroei en hogere landbouwproductie (en daarmee gepaard gaan toenemende verdamping) neemt de watervraag toe, terwijl er vaker sprake is van lange, hete perioden zonder neerslag. Naar de toekomst toe is het noodzakelijk om kritisch te kijken naar ons watersysteem, het gebruik en de verdeling van water.
Systeemanalyse
Om grip te krijgen op de betekenis van klimaatverandering voor (opgaven en ambities van) waterschap Vechtstromen hebben we samen met het waterschap en KnowH2O de huidige waterhuishouding in beeld gebracht. Uit de analyse van het watersysteem blijkt dat de actuele situatie in relatie tot huidige functies al om actie vraagt. De waterbalans laat zien dat er meer water uit gaat dan erin komt; dat betekent dat de grondwatervoorraad steeds kleiner wordt. Daarmee samenhangend vallen beken steeds eerder en langduriger droog. Uit onze analyse volgde het inzicht dat het beheergebied van Vechtstromen voor meer dan de helft bestaat uit hogere gronden. Hier is het beïnvloeden van de grondwaterstanden door peilbeheer erg moeilijk: het water kan ‘niet de bult op stromen’. Om voldoende water in de beken te krijgen, zijn maatregelen op systeemniveau nodig, ofwel in het gehéle stroomgebied van de beek.
Van inzicht naar handelen
Op basis van de analyse van de effecten van klimaatverandering is gebleken dat het steeds lastiger zal worden om doelen in het waterbeheer te realiseren. Wateroverlast is niet de grootste uitdaging voor het waterschap. Droogte is dat echter wel. Om dit op te lossen hebben we een aantal mogelijke stappen geformuleerd, met eigen oplossingsrichtingen en maatregelen. In voorkeursvolgorde zijn dit: vasthouden, sparen en aanvoeren. Grondwater speelt een wezenlijke rol in het waterbeheer. Met de verwachting dat deze de komende 25 jaar met meer dan een halve meter zal zakken en soms zelfs met ruim anderhalve meter, wordt de rol van het grondwater nog groter. Minder water afvoeren (vasthouden) is dan ook een noodzakelijke maatregel. Omdat het effect van deze maatregel in de zomer is uitgewerkt, zijn daarnaast beperking van grondwateronttrekkingen en van verdamping door gewasomvorming nodig. Dit type systeemgerichte maatregelen sluit aan bij het principe van water en bodem sturend.
Stappen twee en drie, water sparen door bijvoorbeeld opslag in bassins of extra water aanvoeren, zien we niet als goede langetermijnoplossingen, vanwege de enorme ruimteclaim en reeds afnemende waterbeschikbaarheid in de zomer in de grote wateren (rivieren en het IJsselmeer). De vierde stap is accepteren, maar hiervoor is juridisch gezien niet altijd ruimte; KRW en N2000 zijn immers harde opgaven.
Advies aan het waterschap
Water speelt een grote rol in Nederland. Klimaatverandering manifesteert zich duidelijk in het bodem- en watersysteem en raakt vele belangen en belanghebbenden. Ons onderzoek naar een klimaatrobuuster Vechtstroomgebied heeft belangrijke inzichten opgeleverd ten aanzien van de duiding en doorgronding van het droogteprobleem en mogelijke oplossingen. Hierbij waren zowel het gesprek met externe gebiedspartners, als het gesprek binnen het waterschap van grote waarde voor de duiding van de urgentie. Het waterschap is de meest deskundige overheidspartij op gebied van water en zou daarom een initiërende en leidende rol bij klimaatadaptatie voor een robuuster watersysteem op zich moeten nemen. Met watersysteemherstel als reactie op klimaatverandering, kunnen mogelijk andere vraagstukken als stikstof en de landbouwtransitie meeliften.
Het waterschap moet regie nemen bij de invulling van het grondwaterbeheer om klimaatadaptatie effectiever aan te kunnen pakken; vergroten van de grondwatervoorraad is essentieel om droogte aan te pakken. En tot slot is het advies om financiële middelen te regelen voor een grootschalige realisatie van systeemherstel van water en bodem; de maatregelen vragen om een ‘landinrichting 2.0’.
Meer weten over dit project?
Samantha Hoogewerf
Barbara van Dijk
Inge Hoekstra
