Water en bodem als basis voor ruimtelijke ontwikkelingen vraagt om een fundamenteel andere houding en benadering. Niet alleen andere kennis maar vooral ook breed draagvlak en goede besluitvorming. Een verkenning met ontwerpend onderzoek in vier regio’s geeft inzicht in wat dit betekent in de praktijk. In opdracht van het College van Rijksbouwmeester en Rijksadviseurs (CRa) ging Land-iD met partners in de regio IJssel-Vechtdelta aan de slag om de vraag te beantwoorden: “Water en bodem sturend, hoe dan?”
Water en bodem sturend als uitgangspunt
Water en bodem sturend in ruimtelijke vraagstukken staat in steeds meer beleidsstukken benoemd als uitgangspunt, van het Rijk tot gemeentes. We merken dat bij veel overheden de ambitie voor een water en bodem gestuurde aanpak leeft, maar dat de schakel tussen visie en praktijk nog ontbreekt. In 2023 bracht het College van Rijksbouwmeester en Rijksadviseurs (CRa) een praktijkgids uit met een stappenplan “Water en bodem sturend, hoe dan?” Land-iD kreeg de opdracht om in de IJssel-Vechtdelta, één van de vier regio’s, vraagstukken voor de toekomst in samenhang met een veerkrachtig water- en bodemsysteem in kaart te brengen.
Leren door te doen
Een fundamenteel andere aanpak op basis van water en bodem beklijft het beste door er zelf mee aan de slag te gaan, leren door te doen! In twee regiosessies werkten we met partijen uit de regio – gemeenten Dalfsen, Kampen, Zwartewaterland en Zwolle, provincie Overijssel, waterschap WDOD en Deltares – aan het ontwerpend onderzoek. Wat is de werking van het water- en bodemsysteem in een gebied, waar liggen de kantelpunten en welke opgaven zijn actueel? Samen met hen legden we een ‘fundament’ en schetsten we scenario’s op water en bodem basis voor de IJssel–Vechtdelta.
Diagnose van de delta
De IJssel-Vechtdelta is een dynamisch gebied met grote opgaven voor woningbouw, infrastructuur en landbouw in combinatie met waterveiligheid, ecologische waterkwaliteit en klimaatadaptatie. De ligging tussen het (inter)nationale watersysteem en het regionale watersysteem maakt de waterveiligheid van Kampen, Zwolle en hun toekomstige uitbreidingen een uitdaging. Tegelijkertijd is verdroging in deze regio een groot risico, waardoor er veenoxidatie en bodemdaling plaatsvindt, gebouwen verzakken en landbouw en natuur onder druk staan. Deze diagnose leverde waardevolle inzichten voor de deelnemers en droeg bij aan een gedeeld gevoel van urgentie.
Tijdig sturen op een veerkrachtig systeem
Met de deelnemers werkten we in de tweede sessie twee scenario’s uit: ‘doorgaan zoals nu’ en ‘water en bodem sturend’. Door deze scenario’s naast elkaar te zetten kregen we inzicht in de gevolgen en afhankelijkheden van bepaalde keuzes, de houdbaarheid ervan en de (toenemende) kosten en baten. Zo concludeerden we dat in stand houden van het huidige watersysteem steeds hogere kosten met zich meebrengt. En alsnog staan er dan vraagtekens bij de houdbaarheid op lange termijn. Door tijdig en gefaseerd te gaan sturen op een veerkrachtig systeem met passend landgebruik maken we investeringen toekomstbestendig.
Werk samen aan een visie op lange termijn
Het voelen van verantwoordelijkheid en organiseren van besluitvorming bleek een van de grootste uitdagingen voor deze regio. Daarom eindigden we de reeks met een bestuurlijke regiobijeenkomst. Het water- en bodemsysteem is letterlijk grensoverschrijdend. Dit betekent dat goede regionale samenwerking noodzakelijk is. Er zijn al veel visies voor de regio, maar een gezamenlijke visie voor een veerkrachtig water- en bodemsysteem ontbreekt nog. Onze belangrijkste aanbeveling is daarom om dit gezamenlijk op te zetten en hiervoor gezamenlijk verantwoordelijkheid te nemen. Heldere procesafspraken voor besluitvorming zijn hierbij cruciaal.
10 lessen uit de regio’s
Naast de lessen die we op deden in de regio IJssel-Vechtdelta, hebben we ook van de andere regio’s geleerd. Met de verschillende ontwerpbureaus zijn we bij elkaar gekomen om aan elkaar te laten zien wat er uit de gesprekken kwam. Het CRa bundelde de conclusies van de verschillende regio’s in de publicatie ‘Water en bodem als basis, 10 lessen uit de regio’. Hierin zien ze dat teruggrijpen op de talenten van het gebied en de ondergrond kansen geeft om samen aan een hoopvol toekomstperspectief te bouwen!
Meer weten over dit project?
Barbara van Dijk
Inge Hoekstra
